UITNODIGING voor een
bezoek aan de grote tentoonstelling in Delft over
PIETER DE HOOCH
Inleiding door Drs. Marina Marijnen
op VRIJDAG 7 FEBRUARI 2020
Kaartspelers in een zonovergoten ruimte–bijzondere uitleen van de Britse Royal Collection
In 2020 is in het Prinsenhof in Delft de eerste overzichtstentoonstelling van de beroemde 17de-eeuwse schilder Pieter de Hooch (1629 – na 1684) in Nederland te zien. Met deze eerste overzichtstentoonstelling op eigen bodem krijgt Pieter de Hooch eindelijk de aandacht waar hij met zijn statuur recht op heeft. Na Johannes Vermeer wordt Pieter de Hooch internationaal beschouwd als de beroemdste Delftse meester van de Gouden Eeuw. In de tentoonstelling staan de schilderijen die De Hooch in Delft heeft gemaakt (ca. 1652-1660) centraal: zijn mooiste binnenplaatsen en interieurs keren terug naar de stad waar ze bijna 400 jaar geleden zijn geschilderd.
Kort programma:
10.00 uur – Verzamelen in Delft in het Prinsenkwartier /Café-restaurant De Barbaar; gunstig gelegen zowel t.o.v. het Museum (30 meter) als van de P-garage Prinsenhof ( 50 meter). Koffie/thee met iets erbij.
10.45 uur – Inleiding tot de tentoonstelling door Marina Marijnen
12.15 uur – Glaasje en lunch
14.00 uur – Bezoek tentoonstelling in De Prinsenhof; rondleiden niet toegestaan maar Marina Marijnen is in de buurt
16.15 uur – Afscheidsdrankje, wederom in De Barbaar
Eigen bijdrage: € 52,50 p.p. met MJK
€ 65,00 p.p. zonder MJK
Introducé € 20,00 toeslag
Rembrandt/ICOM kaart € 5,00 korting
Waarin begrepen: ontvangst koffie/thee, inleiding, glaasje en lunch, entree, afscheidsdrankje
AANMELDEN via bijgaand aanmeldingsformulier
Wanneer men te veel tijd aan reizen besteedt, wordt men uiteindelijk een vreemdeling in eigen land – René Descartes
AANMELDINGSFORMULIER
Ja, ik ga/wij gaan mee naar Delft Pieter de Hooch 7 februari 2020
Noteer mijn naam/onze namen
…………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………
O Ik ben/wij zijn in het bezit van een geldige Museumjaarkaart
0 Ik ben/wij zijn in het bezit van een geldige Rembrandt/ICOM kaart
Ik meld onderstaande deelnemer als mijn introducé:
………………………………………………………………………………………………………………….
O in het bezit van een geldige Museumjaarkaart
O in het bezit van een geldige Rembrandt/ICOM kaart
Stuur dit formulier ( of bovenstaande gegevens) naar
Anton Blok, Looweg 1, 7216PJ Kring van Dorth of naar
Dan volgt een bevestiging/factuur en tijdig de reisinfo
Annuleringskosten:
t/m 15 januari 2020 – nihil
daarna – € 30,00 p.p.
Hand-out Lezing Pieter de Hooch, uit de Schaduw van Vermeer. Drs. Marina Marijnen, 2019.
Tot en met 16 februari zijn dertig van de ca. 160 schilderijen van Pieter de Hooch (1629 – na 1679) in het Prinsenhof in Delft te zien. Lang werd hij als een navolger van Vermeer beschouwd, maar recent multi-disciplinair onderzoek toont aan dat het andersom was! Vermeer’s Vrouw met Weegschaal, van ca. 1664 uit de National Gallery in Washington blijkt gecomponeerd naar voorbeeld van De Hoochs Goudweegster uit de Gemäldegalerie in Berlijn. Ook de Hoochs meesterlijke impressies van afbrokkelend pleister- en metselwerk nam Johannes Vermeer over in zijn beroemde Straatje, Rijksmuseum. (Voor veronderstelde locaties Straatje, zie onderstaande link naar Volkskrant).
Centraal in de expositie staan De Hoochs Delftse jaren, waarin hij een nieuw genre introduceerde: het binnenplaatsje, zoals Binnenplaats van een huis in Delft, 1658. Londen, National Gallery.
In de vroege jaren ’50 arriveerde Pieter De Hooch vanuit Rotterdam in Delft. Conservator Anita Jansen ontdekte dat hij zich liet inspireren door de interieurstukken van Hendrick van der Burch en de zogenoemde Cortegaardjes van Anthonie Palamedesz (1601-1673). Ook keek hij goed naar de kerkinterieurs van Gerard Houckgeest en Hendrick van Vliet, die experimenteerden met kleur, perspectief èn licht.
De Hoochs vroege interieurs zijn nog nauwelijks gedefinieerd, zoals in het paneel het Lege glas, 1650-55 uit Museum Boijmans, maar gaandeweg ontwikkelt De Hooch een vaardige hand in het creëren van perspectivisch correct weergegeven verstilde binnenhuisscènes. Gebruikmakend van geraffineerde doorkijkjes en niet in de laatste plaats de lichtval brengt hij ook diepte in zijn doeken. Met deze beeldelementen toegepast in intieme binnenhuisscènes en binnenplaatsjes, was De Hooch een echte vernieuwer. Een genre waarin ook Johannes Vermeer, Nicolaes Maes en Pieter Jansens Elinga zich specialiseerden, maar waarin de De Hooch excelleerde. Zij vergunnen de beschouwer (slechts) een inkijkje in één hoek van een binnenruimte, De Hooch laat een doorkijkje zien: een reeks met elkaar via een openstaande deur of raam verbonden geschakelde ruimtes.
Archiefonderzoek
Archivaris J. van der Veen ontdekte dat Pieter de Hooch, Delftser was dan gedacht. Zijn moeder, geboekstaafd als een ‘jongedochter van Delft’, was geparenteerd aan Justus de la Grange. Deze vermogende kunstverzamelaar nam Pieter als jonge starter in Delft onder zijn hoede. Na afloop van diens patronaat wordt hij lid van het Delftse Sint Lucasgilde. Inmiddels getrouwd met Jannetje van der Burch en vader van twee kinderen, verhuist de Hooch in 1660 naar Amsterdam. Aanvankelijk schildert hij portretten van vooraanstaande families als Jan en Elizabeth Jacott-Hoppesack, weergegeven in mooi ingerichte en perspectivisch treffend weergegeven interieurs, met doorkijkjes op de buitenwereld. Bijzonder zijn de doeken waarop hij het interieur van de Burgerzaal en de Raadskamer van het Amsterdamse stadhuis als mise-en-scène koos voor verschillende figuurstukken, zoals uit de Thyssen-Bornemisza collectie in Madrid. Maar het ging hem daar uiteindelijk niet voor de wind. Van 1679, wanneer hij zijn oudste zoon naar het Dolhuis brengt, dateert een laatste vermelding.
Naar de werkelijkheid?
Even terug naar het realiteitsgehalte van de topografische achtergrond in de ogenschijnlijk naar de werkelijkheid gecomponeerde Delftse stukken. Bouwhistoricus Wim Weve ontdekte dat De Hooch zijn vanuit verschillende gezichtspunten waargenomen topografische details, met fantasie in zijn doeken verwerkte. Zo plaatste hij de torens de Oude en de Nieuwe Kerk in zijn Vrouw en Kind bij een Bleekveld uit de Rotschild Collection, anders dan de werkelijkheid, náást elkaar in de achtergrond. Het Prinsenhof en de Oude kerk zijn in dit doek waargenomen vanaf een standpunt achter het Sint Agathaklooster, dat nu het Prinsenhof herbergt. De Nieuwe kerk en het huis met de asymmetrische topgevel in dit doek nam De Hooch, aldus Weve, waar vanaf het iets verderop gelegen binnenterrein van het voormalige Sint Hieronymusklooster, gelegen achter Oude Delft nummer 157. Een informatieve stadswandeling laat zien dat De Hooch de werkelijkheid naar zijn hand zette.
Een door hem tweemaal vereeuwigde gevelsteen uit 1614, die in de tentoonstelling te zien is, herinnert aan het verdwenen Hieronumysklooster. Dit stenen document bevat bovendien een morele opsteker:
..’dit is in Sint Hieronimus daelle/wildt u tot pacientie en lijdt-/saemheijt begeeven/wandt wij muetten eerst daelle/willen wij worden verheeven 1614’… Oftewel: na dit aardse tranendal wacht ons de hemel.
Voorafgaand aan de tentoonstelling heeft restaurator Anna Krekelen de meeste schilderijen met moderne technieken als röntgen en infra-roodreflectografie onderzocht. Resulterend in antwoorden op vragen betreffende gebruikte dragers en pigmenten, pentimenti, compositie en toepassing van perspectief. Talrijke gaatjes in de dragers geven aan dat hij voor het verkrijgen van het juiste perspectief hulplijnen spande vanuit een verdwijnpunt dat hij met een speld of spijkertje markeerde. In de beginjaren worstelde hij hier nog mee. Dit is zelfs met het blote oog te zien in de vloer van Een vrouw met een kind in een kelderkamer uit het Rijksmuseum, maar na 1658 heeft hij het onder de knie.
Herhalingen
In de tentoonstelling zijn enkele voorbeelden te zien, waarin De Hooch eerdere composities, soms met minieme verschillen, herhaalde. Zoals de Binnenplaats van een huis in Delft uit de National Gallery en Drinkende figuren op een binnenplaats uit een particuliere collectie, waarin hij de gevelsteen verwerkte. De Hollandse binnenplaats uit de National Gallery in Washington en het Mauritshuis zijn vrijwel identiek; dat geldt ook voor de varianten op de Slaapkamer uit Washington en Karlsruhe. Het blozende kindje dat éven binnenkomt, maar gauw weer buiten wil gaan spelen, zien we eveneens in de Kolfspelers uit de National Trust.
Enkele critici stellen dat De Hooch meer aandacht had voor de architectonische setting dan voor de figuren, bij welke het soms ontbreekt aan de correcte weergave van de anatomie en gelaatsuitdrukking. Verschillende personen kijken inderdaad een beetje weg, maar de sfeer van verstilling en aandacht is toch vaak goed ofwel sprekend met een eigentijdse term: mindful- getroffen. In beeld gebracht met een scherp observatie talent en oog voor detaillering en belichting.
Conclusie
De Hoochs schilderijen lijken de werkelijkheid te weerspiegelen, maar naar het leven geschilderd zijn ze niet. Elk schilderij is een compositie, opgebouwd uit speels gebruikte topografische elementen: de Oude en Nieuwe Kerk, het stadhuis en het huis met de asymmetrische trapgevel. Weergegeven met nauwkeurig geobserveerde licht effecten: de reflectie op een betegelde vloer, licht dat weerspiegeld wordt op een deurklopper of glanst op het vlassige haar van een kind. De Hooch toverde met de weergave van talloze nuances van het ongrijpbare licht, dat zich in steeds andere schakeringen en sterktes …‘een weg baant door de verschillende vertrekken van het Hollandse woonhuis’.., zoals dit wordt omschreven in het themanummer van Kunstschrift.
J. v.d. Veen e.a., Pieter de Hooch…; uit de schaduw van Vermeer, Museum Prinsenhof, Delft, 2019.
L. Meerman, e.a., De wereld van De Hooch in: Kunstschrift: nr. 5, oktober/november 2019.
Volgende lezing: Juwelen! Donderdagavond 27 en vrijdagmorgen 21 februari in de Oosterkerk en
Woensdagmorgen 19 februari in de Cultuurhoek Driebergen.
Meer informatie, recensies actuele tentoonstellingen en aanmelden: www.uitdekunstmarina.nl
Straatje Vermeer:
Narrow House